W powództwach o zapłatę, kredytobiorcy kredytów we frankach szwajcarskich zarzucają zawartej umowie jej nieważność lub wskazują na niedozwolone postanowienia w niej umieszczone, w jednym i drugim przypadku efekt wytoczonego powództwa ma być jednak taki sam, a mianowicie zwrot nadpłaconych przez kredytobiorców kwot na skutek niedopuszczalnej praktyki banków.
O tym jednakże czy umowa w całości jest nieważna, czy tylko niektóre zawarte w niej postanowienia są abuzywne, decyduje sąd po rozpoznaniu konkretnej sprawy, w bardzo podobnych na pozór sprawach sądy mogą więc wydać zupełnie odmienne rozstrzygnięcia.
W przypadku, gdy sąd stwierdzi nieważność danej umowy kredytowej to sprawa jest prosta, gdyż uznaje się, że taka umowa nigdy nie była zawarta, zatem strony tej umowy powinny sobie wzajemnie zwrócić otrzymane świadczenie- kredytobiorca oddaje więc bankowi otrzymaną kwotę kredytu, a bank wszelkie otrzymane od kredytobiorcy środki z tytułu udzielonego kredytu, a więc prowizję i zapłacone wraz z odsetkami raty.
Sytuacja komplikuje się jednak nieco, gdy nie cała umowa kredytowa, lecz tylko niektóre postanowienia zostaną uznane za niedozwolone, gdyż wówczas pojawia się kwestia wzajemnego rozliczenia banku z kredytobiorcą.
6 lutego 2019 r., rozstrzygnięcie oparte na niedozwolonych postanowieniach umownych wydał Sąd Okręgowy w Warszawie, mamy więc kolejny wyrok odfrankujący kredyt, warto zatem wyjaśnić na czym owe „odfrankowienie” polega.
W przedmiotowej sprawie Sąd doszedł do wniosku, że na uwzględnienie zasługiwał zarzut podnoszony przez kredytobiorcę dotyczący abuzywności zawartych w umowie kredytowej klauzul indeksacyjnych.
O niedozwolonym (abuzywnym) charakterze postanowień umownych, zdaniem Sądu świadczył fakt, iż postanowienia te umożliwiały bankowi jednostronne kształtowanie sytuacji kredytobiorcy w zakresie wysokości jego zobowiązań wobec banku, naruszona została zatem w ten sposób równowaga kontraktowa stron.
Waloryzacja rat kredytu udzielonego na podstawie umowy odbywała się bowiem w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez bank, będące jego wewnętrznym dokumentem i to uprawnienie banku do określania wysokości kursu CHF nie doznawało żadnych ograniczeń.
Ponadto, umowa o kredyt nie precyzowała sposobu ustalania kursu wymiany walut wskazanego w tabeli kursów. Bank mógł zatem wybrać dowolne kryteria ustalania kursów, niekoniecznie związane z aktualnym kursem ukształtowanym przez rynek walutowy i miał możliwość uzyskania korzyści finansowych stanowiących dla kredytobiorcy dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie było możliwe ze względu na brak oparcia zasad ustalania kursów wymiany o obiektywne i przejrzyste kryteria.
Sąd zwrócił uwagę, że czym innym jest obiektywne ryzyko zmienności kursu walutowego, z którego każdy kredytobiorca zdaje sobie sprawę, a czym innym ustalanie kursów walut przez zarząd pozwanego banku w zasadzie w dowolny i niemierzalny sposób.
Powyższe nie doprowadziło jednakże do uznania zawartej umowy za nieważną, gdyż Sąd tutaj zgodził się ze stanowiskiem prezentowanym przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej i stwierdził, że upadek całej umowy z powodu eliminacji z niej postanowień abuzywnych jest dopuszczalny jedynie w wyjątkowych sytuacjach, przede wszystkim gdy dalsze obowiązywanie umowy nie daje się pogodzić z konstrukcjami prawnymi przyjętymi w krajowym ustawodawstwie i jednocześnie, przy spełnieniu warunku wedle którego upadek całej umowy nastąpi z korzyścią dla konsumenta, przy jednoczesnym braku przepisów dyspozytywnych.
W dalszej części rozważań Sąd pochylił się więc nad kwestią rozumienia pojęcia „upadku umowy z korzyścią dla konsumenta”. Celem szeroko rozumianego prawa konsumenckiego jest przede wszystkim przywrócenie równowagi praw i obowiązków umowy, której równowaga została zakłócona na skutek nadużycia przez przedsiębiorcę swojej dominującej pozycji.
Ochrona konsumenta nie może jednak prowadzić do sytuacji w której w imię bezrefleksyjnej ochrony, przyjmowane są rozwiązania, które prowadzą do nadmiernego i bezkrytycznego uprzywilejowania konsumenta, kosztem przedsiębiorcy.
Rozumienie pojęcia „upadku umowy z korzyścią dla konsumenta” nie może odbiegać od zasadniczych zadań dyrektywy nr 93/13/EWG.
Nie można kierować się jedynie subiektywnym interesem konsumenta, w sytuacji gdy mimo wyłączenia abuzywnych postanowień umowa nadaje się do wykonania, tudzież możliwe jest zastosowanie przepisów dyspozytywnych.
Dlatego też w ocenie Sądu należało przyjąć kryterium obiektywne pojęcia „upadku umowy z korzyścią dla konsumenta”, które winno sprowadzać się do zbadania czy dane postanowienie umowne, które zostało uznane za abuzywne, cechuje obiektywnie taka doniosłość, że jego eliminacja zmusiłaby konsumenta do wykonania czynności prawnej, z której w normalnych warunkach wolałby zrezygnować.
Takich okoliczności Sąd w omawianej sprawie się jednak nie dopatrzył, przychylił się więc do koncepcji, przewidującej w przypadku wyłączenia ze stosunków klauzul abuzywnych, związania stron Umową, w pozostałym zakresie.
Sąd przyjął zatem, iż strony od początku, wiązała umowa kredytu bankowego wyrażona w złotych polskich, oprocentowana stałą marżą banku oraz zmienną stopą referencyjną LIBOR.
Sąd odfrankował więc kredyt dokonując przeliczenia uiszczonych przez kredytobiorcę rat kredytu z pominięciem klauzul indeksacyjnych.
W przypadku przyjęcia takiego kształtu umowy, po stronie kredytobiorcy wystąpiła nadpłata w spłacie wymagalnych rat kapitałowo – odsetkowych w wysokości 81 000 zł, powstała w okresie od kwietnia 2008 r. do lipca 2017 r.
Zasądzona różnica między ratami faktycznie wniesionymi a ratami należnymi w związku ze stwierdzeniem abuzywności klauzul indeksacyjnych stanowiły od początku świadczenia, bezpodstawnie wzbogacające bank.
Takim więc oto sposobem, na skutek odfrankowania kredytu, kredytobiorca odzyskał kwotę nadpłaconą do banku na skutek klauzul indeksacyjnych.
